PRZYRZĄDY Z CYFROWĄ DUSZĄ
Bezpieczeństwo podczas prac kontrolno-pomiarowych w instalacjach elektrycznych
Największe zagrożenie pojawia się, gdy pomiary wykonywane są przy załączonym napięciu ≤1kV i jednoczesnym braku podstawowej ochrony oraz ograniczonej liczbie zabezpieczeń przeciwporażeniowych. W tej sytuacji zachodzi ryzyko dotyku bezpośredniego, choć dopuszczalna jest minimalna przerwa izolacyjna niepowodująca kontaktu.
Rc - rezystancja ciała człowieka
Rp - rezystancja przejścia prądu do ziemi
Up - napięcie dotykowe
Ur - napięcie rażeniowe
Jz - prąd zwarcia
Jr - prąd rażeniowy
Prace eksploatacyjne a BHP
Badania kontrolno-pomiarowe, np. przy odbiorze technicznym, bardzo często związane są właśnie z pracą przy załączonym napięciu zasilającym (≤1kV w częściach czynnych instalacji i odbiornikach). Dlatego też, zgodnie z rozporządzeniem Dz.U.2013, poz. 492, należą one do zakresu prac eksploatacyjnych i odnoszą się do nich zasady BHP dotyczące urządzeń energetycznych.
Warunki pracy pod napięciem
Jeżeli prace kontrolno-pomiarowe wykonywane są w pobliżu elementów znajdujących się pod napięciem, wówczas zgodnie z rozporządzeniem, strefa zewnętrzna prac powinna wynosić 300mm. Z kolei w przypadku napięć powyżej 1kV, wszystkie pomiary powinny być wykonywane z zachowaniem odpowiednich przerw izolacyjnych, a strefy zewnętrzne muszą być większe - ich wielkość zależy od wartości napięcia.
Prace instalacyjne przy przekroczeniu napięć bezpiecznych
Szczególna ostrożność, jaką należy zachować podczas pomiarów instalacyjnych, związana są z tym, że wartość skuteczna napięcia sieciowego 230V przekracza dopuszczalną wartość bezpiecznego napięcia roboczego (UL) i napięcia dotyku. Wartości napięć bezpiecznych określone są poprzez następujące czynniki:
- typ źródła zasilającego (prądu zmiennego lub stałego),
- warunki środowiskowe (pomieszczenia: suche, wilgotne, mokre i gorące),
- wartość prądu rażenia (prąd powodujący trwałe skutki porażenia).
Dopuszczalna wartość prądu płynącego przez ciało człowieka
Przyjmuje się, że dopuszczalna wartość prądu płynącego przez ciało człowieka nie powinna przekraczać 25mA w przypadku prądu zmiennego (AC) i 60mA dla prądu stałego (DC). Wynika to z szacunkowej wartości rezystancji człowieka, określanej na poziomie 1000Ω. W związku z tym, napięcia bezpieczne przyjmują wartości na poziomie 25VAC i 60VDC, a w szczególnych warunkach środowiskowych mogą być dwukrotnie zmniejszone (12VAC, 30VDC).
Skutki przepływu prądu elektrycznego przez organizm człowieka:
(za Centralnym Ośrodkiem Szkoleń i Wydawnictw SEP).
- Prąd zmienny 50-60 Hz
| Prąd [mA] | Wpływ na organizm |
|---|---|
| 1-1,5 | Odczuwanie przepływu prądu |
| 3-6 | Skurcze mięśni. Odczucie bólu. |
| 10-15 | Silne skurcze mięśni. Ręce z trudem można oderwać od przewodu. Silny ból w palcach, ramionach i plecach. |
| 15-25 | Bardzo silny skurcz mięśni. Rąk nie można samodzielnie oderwać od przewodu. Silny ból. Utrudniony oddech. |
| większy niż 30 | Bardzo silny skurcz mięśni. Utrata przytomności. Migotanie komór serca. |
- Prąd stały
| Prąd [mA] | Wpływ na organizm |
|---|---|
| 5-8 | Początek odczuwania przepływu prądu. Uczucie ciepła. |
| 20-25 | Skurcze mięśni. Znaczne odczuwanie ciepła. |
Wymagania prawne dotyczące prac kontrolno-pomiarowych
Oprócz względów bezpieczeństwa związanych z ryzykiem porażenia prądem elektrycznym, istnieją wymagania prawne dotyczące wykonywania prac kontrolno-pomiarowych. Wynikają one z ustawy Prawo Energetyczne (Dz.U.06.89.625) i rozporządzenia Dz.U. 2003 nr 89 poz. 828.
Świadectwa kwalifikacyjne
Zgodnie z aktami normatywnymi, osoby zajmujące się eksploatacją sieci, urządzeń i instalacji elektrycznych muszą posiadać odpowiednie kwalifikacje. Pomiary odbiorcze i eksploatacyjne należą ww. prac. Tak więc osoby, które odpowiedzialne są za dozór i pomiary elektryczne powinny posiadać ważne świadectwa kwalifikacyjne.
Techniczne aspekty pomiarów elektrycznych
Wszystkie techniczne aspekty wykonywania pomiarów elektrycznych sprecyzowane są w normie PN-HD 60364-6-2016 (Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Część 6: Sprawdzanie). W normie tej nie wskazano zaleceń dotyczących aparatury pomiarowej, a jedynie znormalizowano przebieg czynności pomiarowych. Określa ona:
- techniczne i organizacyjne środki niezbędne do wykonywania pomiarów elektrycznych,
- zasady oględzin badanego obiektu przed pomiarami,
- zasady postępowania przed przystąpieniem do pomiarów oraz w trakcie ich wykonywania.
Wymagania dotyczące aparatury pomiarowej
Ogólne wymagania techniczne dotyczące aparatury pomiarowej określa norma PN-EN 61010:2011 (Wymagania bezpieczeństwa dotyczące elektrycznych przyrządów pomiarowych, automatyki i urządzeń laboratoryjnych). Kwestie związane z aparaturą przeznaczoną do pomiarów instalacyjnych zostały dopracowane w normie PN-EN 61557:2007 (Bezpieczeństwo elektryczne w niskonapięciowych sieciach elektroenergetycznych o napięciach przemiennych do 1 kV i stałych do 1,5 kV. Urządzenia przeznaczone do sprawdzania, pomiarów lub monitorowania środków ochronnych).
Znak CE
Poza wymaganiami technicznymi wynikającymi z obowiązujących norm, wszystkie urządzenia pomiarowe muszą posiadać znak CE, wskazujący na zgodność z dyrektywami UE w zakresie bezpieczeństwa (obowiązująca dyrektywa niskonapięciowa LVD 2006/95/WE).
Podsumowanie
Zachowanie procedur bezpieczeństwa podczas wykonywania pomiarów elektrycznych jest bardzo istotne, ze względu na ryzyko porażenia prądem elektrycznym. Należy więc pamiętać o obowiązujących regulacjach prawnych, które wymuszają spełnienie wymogów, zarówno w zakresie kwalifikacji, jak i czynności pomiarowych, a także w kontekście aparatury pomiarowej używanej podczas pomiarów.